Πάσχα 2016 στην κεντρική και βόρεια Ιταλία
Το αφιέρωμα γράφει η Ελευθερία Μαρτιμιανάκη
Όλα ξεκίνησαν πολύ-πολύ καιρό πριν, σαν μια ιδέα για εξόρμηση στις Cinque Terre. Πήρε μπόλικο χρόνο για να ωριμάσει αυτή η αρχική ιδέα, που άρχισε να γίνεται κάπως συγκεκριμένη τουλάχιστον ένα έτος πριν την υλοποίησή της. Η προσμονή όμως είχε ήδη αρχίσει μαζί μ’ εκείνη την πρώτη ασαφή ιδέα…
29-04-2016
Μετά από μήνες και μήνες προσμονής, αναχωρήσαμε νωρίς το πρωί Μεγάλης Τετάρτης για το αεροδρόμιο Fiumicino της Ρώμης. Εκεί μας περίμενε η Chiara, που με συντονισμένες κινήσεις μας προώθησε στο λεωφορείο μας, όπου γνωρίσαμε τον οδηγό, τον Davide που δεν άργησε να γίνει ο …Antoine μας… Η επιχείρηση «οικονομία χρόνου γιατί δεν περισσεύει» στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, δεδομένου του ότι υπήρξε και μία παράπλευρη απώλεια:…. μια βαλίτσα του γκρουπ αρνήθηκε να ταξιδέψει μαζί μας και παράμεινε στην Αθήνα μερικές μέρες….
Στο πρόγραμμα “είχε χωρέσει” τετράωρη βόλτα στην αιώνια πόλη. Ρώμη… Διαχρονικά γοητευτική, πλανεύτρα πόλη. Ο νους και το βλέμμα σε υπερένταση. Πώς να προλάβει κάποιος να χωρέσει μέσα του τόσα θαύματα και να βιώσει έναν τέτοιο οργασμό τέχνης και μάλιστα σε τόσο λίγο χρόνο; Αρχιτεκτονήματα σε τιτάνιες διαστάσεις, όλοι οι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί σε απόλυτη αρμονία μεταξύ τους. Η πόλη του υπέρμετρου, η πόλη όπου η τελειότητα και το παράλογο εναλλάσσονται ατέρμονα, όμως σχεδόν αρμονικά μεταξύ τους. Αρκεί ένας απλός περίπατος για να πειστείς ότι το παρατσούκλι της πόλης “ιστός αράχνης” δεν είναι τυχαίο. Ένα ιστός που σε τυλίγει και δεν μπορείς, παρά να την αγαπήσεις.
Τα πάντα στην Ρώμη περιστρέφονται γύρω από έναν άξονα δόξας και μεγαλείου. Πρόκειται για μια πόλη που αιώνες τώρα κινείται αδιάλειπτα μεταξύ του εκσυγχρονισμού και της διάσωσης της τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς της, που αρχές και κάτοικοι την σεβάστηκαν απόλυτα με αποτέλεσμα η “αιώνια πόλη” να παρουσιάζει ένα πρόσωπο απολύτως αντάξιό της, παρά τις πιέσεις και τα προβλήματα. Περίπλοκη και μυστήρια πόλη, μια σύνθεση από κεραμοσκεπή κτίρια και ναούς, θόλους, αριστουργήματα της γλυπτικής διάσπαρτα παντού και πάμπολλες κρήνες τις υπέροχες fontane di Roma. Αυτή την συγκεκριμένη φορά όλα αυτά μας τα πρόβαλε με φόντο έναν βαριά συννεφιασμένο, πολύ ατμοσφαιρικό ουρανό.
Από την περιοχή του Κολοσσαίου ξεκίνησε η βόλτα μας. Αφού ρίξαμε κλεφτές ματιές σε Κολοσσαίο και Palatino και ακολούθως σε Foro Romano & Traiano, φτάσαμε από την via dei Fori Imperiali στο Vittoriano, το κτίριο αποθέωση του κιτς στην piazza Venezia, από την οροφή του οποίου απολαύσαμε την θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Περνώντας μπροστά από τα σκαλιά της αξιαγάπητης εκκλησίας Santa Maria in Aracoeli, ανεβήκαμε στην σχεδιασμένη κυρίως από τον Μιχαήλ Άγγελο πανέμορφη πλατεία Καπιτωλίου, την ακρόπολη της αρχαίας πόλης, στα κτίρια της οποίας στεγάζονται τα Musei Capitolini τα αρχαιότερα μουσεία στον κόσμο και ο Δήμος Ρώμης. Μας υποδέχτηκαν εκεί τα αγάλματα των Κάστορα και Πολυδεύκη στην κορυφή της Cordonata, του έφιππου Μάρκου Αυρήλιου στο κέντρο της πλατείας και της Λύκαινας με τους μικρούληδες Ρωμύλο και Ρώμο.
Φεύγοντας από το Καπιτώλιο, στρίβοντας διαρκώς σε δαιδαλώδη στενάκια σύντομα φτάσαμε στην Santa Maria Sopra Minerva, με τον οβελίσκο με το ελεφαντάκι του Bernini. Μπροστά μας το Πάνθεον, το εντυπωσιακότερο και καλύτερα διατηρημένο αρχαίο κτίριο της Ρώμης, που σήμερα στεγάζει την εκκλησία της Santa Maria ad Martyres, το μνημείο του Ραφαήλ και τάφους ιταλών μοναρχών.
Το σημερινό κτίριο, γνήσιο δείγμα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, κτίστηκε επί αυτοκράτορα Αδριανού το 118 μ.Χ. κι αποτελείται από έναν τεράστιο ημισφαιρικό τρούλο, εδρασμένο σε ίσης ακτίνας με τον τρούλο κυλινδρική βάση, με μοναδική πηγή φωτός τον “οφθαλμό” στην κορυφή του τρούλου και ένα επιβλητικό αετωματικό προστώο που μάλλον προέρχεται από παλαιότερο κτίριο.
Μικρή στάση για την απόλαυση των πιο υλικών …ατραξιόν της Ρώμης, κάποιο κομμάτι πίτσα, κάποιο καφεδάκι, κάποιο παγωτό, έχει για όλα τα γούστα.
Ακόλουθος σταθμός η piazza Navona, όπου μείναμε όσο για να αντιστοιχίσουμε τους ποταμούς της τεράστιας κρήνης των τεσσάρων ποταμών (Bernini), και κατευθυνθήκαμε προς την fontana di Trevi, την οποία βρήκαμε ασφυκτικά γεμάτη κόσμο κι έτσι σχεδόν την προσπεράσαμε.
Φτάνοντας στην Piazza di Spagna, μας περίμενε μία απογοήτευση. Μοναχούλα κι ασχημούλα την βρήκαμε την scalinata dei Mondi, καθώς εργασίες συντήρησης σε εξέλιξη, την κρατούν σε κατάσταση πανικού, εκτός ενδιαφέροντος. Θεωρήσαμε όμως σωστό να τιμήσουμε τον πατέρα Bernini, κι έτσι πετάξαμε τα κέρματά μας και κάναμε τις ευχές μας με την ησυχία μας, στην χαριτωμένη για εμάς, “barcaccia” (άσχημη βάρκα) για τους πολλούς, κρήνη του. Και συνεχίσαμε έως την Piazza del Popolo. Όπου επίσης το σκηνικό παρουσίαζε ατέλειες, αφού η Santa Maria dei Miracoli, η μία από τις δύο δίδυμες εκκλησίες ήταν «μπανταρισμένη», σε συντήρηση. Πήραμε μία από τις οδούς που συγκλίνουν στην piazza del Popolo αντίθετα και περνώντας από το Ara Pacis (τον Βωμό της Ειρήνης) και το Μαυσωλείο του Αυγούστου, φτάσαμε στο σημείο που ήταν το ραντεβού μας, περπατώντας δίπλα στον Τίβερη και παρατηρώντας τον τρούλο του Αγίου Πέτρου από άλλη οπτική γωνία. Με πανοραμική του Castel San Angelo μέσα από το λεωφορείο πια, έκλεισε αυτή η επίσκεψη αστραπή στην αιώνια πόλη (εγχείρημα ούτως ή άλλος σχήμα οξύμωρο… όμως κάναμε την προσπάθειά μας με τον καλύτερο τρόπο…).
Και φύγαμε για αλλού και συγκεκριμένα για το Montemerano, μεσαιωνικό χωριό στα όρια της Τοσκάνης με το Λάτσιο, κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου. Αφού τακτοποιηθήκαμε γρήγορα στα δωμάτιά μας στην Residenza Prattini, λίγες εκατοντάδες μέτρα έξω από το χωριό, “ανηφορίσαμε” στο χωριό και δεν αργήσαμε να αντιληφθούμε γιατί είναι “επίσημα αναγνωρισμένο ως ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Ιταλίας”. Αναπτυγμένο σε φρουριακή διευθέτηση, με διαδοχικά στενάκια που οδηγούν σε μικρές πλατείες και τελικά οδηγούν στην κεντρική πλατεία του castello. Την ψυχρότητα της πέτρας “σπάνε” τα χρώματα των λουλουδιών στις διάσπαρτες παντού γλάστρες. Οι εναλλακτικές για φαγητό δεν ήταν και πολλές, οπότε καταλήξαμε στο “Passaparola nell Antico Frantoio”, εστιατόριο-οινοθήκη σε ένα παλιό ελαιουργείο. Το φαγητό δεν ήταν άσχημο, όμως εκεί διαδραματίστηκαν διάφορα κωμικοτραγικά (προς το κωμικό) που αποδίδονται κυρίως στο ότι τους αιφνιδιάσαμε έτσι όπως πλακώσαμε πολλοί μαζί και ω! δεν μιλάγαμε καν άπταιστα ιταλικά!… Μετά το φαγητό το κατά γενικότερη ομολογία ελαφρά σνομπ προσωπικό, αγνοώντας προφανώς ότι στα Ελληνικά η λέξη gruppo σημαίνει ομάδα συμπεριλαμβανομένων της “ξεναγού” αλλά και του οδηγού του λεωφορείου ακόμη, είχαν την άκομψη ιδέα να προσφέρουν ένα χωνευτικό ποτάκι στους δύο τελευταίους: Οδήγησαν λοιπόν στο τραπέζι τους δίσκο με ένα μπουκάλι grappa (την ιταλική version του τσίπουρου ή της ρακής), ένα μπουκάλι mirto (λικέρ με βάση τα μπιλάκια της μυρτιάς, με ιδιαίτερη πατρίδα την Σαρδηνία, που όμως τον τελευταίο καιρό κάνει καριέρα και στην Κρήτη χάρη στην Chiara) κι ένα μπουκάλι amaro, την αλκοολούχο version του αντιβηχικού: λικέρ με χίλια δυο βότανα. Κι εκείνοι φυσικά, δεν θα μπορούσαν να χαρούν μια τέτοια χειρονομία, παρά μόνον ομαδικά!! Κι έτσι η στάθμη και στα τρία μπουκάλια κατέβηκε μεμιάς…κοντά στον πυθμένα, ενώ η διάθεσή μας και μόνο με την φάση, εκτινάχθηκε. Ακολούθησε μια πολύ χαρούμενη νυκτερινή βόλτα στα στενάκια του πανέμορφου χωριού, ενώ για τα after προτιμήσαμε δωμάτιο της Residenza Prattini, στο οποίο προσφέρθηκαν παραδοσιακά ποτά από Ιταλία και Ελλάδα…
28-04-2016
Πρωινή αναχώρηση για μια διαδρομή στους “δρόμους των Ετρούσκων”, και συγκεκριμένα μεταξύ της Sovana και του Pitigliano, με στάσεις για περιήγηση στα ερείπια πλήθους Ετρουσκικών μνημείων. Τριγυρίσαμε αρκετή ώρα στην κτισμένη στο κέντρο της περιοχής του tufo (ηφαιστειακής προέλευσης πέτρωμα) Sovana, μεσαιωνικό και αναγεννησιακό επίσης πολύ όμορφο χωριό, γνωστό σαν κέντρο των Ετρούσκων. Εντυπωσιακά γεμάτο με περιποιημένους κήπους, ανθο-κηπάκια και γλάστρες με λουλούδια παντού. Επισκεφτήκαμε το Duomo του Αγίου Πέτρου και κάποια χαριτωμένα μαγαζάκια.
Καλύψαμε την μήκους περί τα 5 km διαδρομή, στην αρχή με βαριά συννεφιά που σύντομα εξελίχθηκε σε ασταμάτητο ψιλοβρόχο. Μεγάλο μέρος της διαδρομής κινήθηκε σε εκσκαμμένη οδό (via cava), αποτελούμενη από ένα σύστημα από βαθιά χαντάκια. Ο τρόπος κατασκευής των εκσκαμμένων οδών, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα αυτής της τεχνικής οδοποιίας και είναι τυπικός της Ετρουσκικής περιόδου. Η εκσκαμμένη οδός του San Giuseppe, μέρος της αρχαίας οδού που συνέδεε Sovana και Pitigliano, είναι έντονης θρησκευτικής σημασίας καθώς διασχίζει περιοχή με σημαντικά μνημεία του 7ου αι. π.Χ. και χαρακτηρίζεται από την παρουσία θολωτών τάφων. Αποτελεί την πιο χαρακτηριστική από τις 10 συνολικά της ευρύτερης περιοχής, ενώ το ύψος των τοιχίων της προσεγγίζει σε κάποια σημεία τα 12m. Φτάσαμε στο Pitigliano, πόλη κρεμασμένη στις πλαγιές ενός λόφου και κτισμένη μέσα στο tufo, γεγονός εξ’ αιτίας του οποίου η συγκέντρωση ραδονίου είναι πολύ υψηλότερη της συνηθισμένης, μόλις σταμάτησε η βροχή.
Και τι μπορώ να πω για το χωριό αυτό, επίσης επίσημα αναγνωρισμένο ως ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Ιταλίας κι ακόμα μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO… Ο ουρανός ακόμα πολύ βαρύς, το οικοδομικό υλικό κατασκευής του χωριού αποκλειστικά το γκριζωπό tufo κι όμως το γκρίζο δεν έχει καμία θέση στην περιγραφή του. Κάποια χρωματιστά πορτοπαράθυρα, κάποιες καλαίσθητες και διακριτικότατες χωρίς ίχνος υπερβολής χρωματιστές επιγραφές στις πόρτες των μαγαζιών και μπόλικες γλάστρες με φυτά και λουλούδια αρκούν για να απογειώσουν την ψυχρότητα του γκρί!. Απερίγραπτα όμορφο, έτσι ξεπλυμένο από την βροχή όπως το βρήκαμε, γενικότερα όμως καθαρότατο κι εντελώς αμόλυντο από τον τουρισμό ή τον νεοπλουτισμό, αν και αρκετά τουριστικό. Η πρώτη αναφορά για το Pitigliano γίνεται το 1061, ενώ υπήρξε γνωστό ως μικρή Ιερουσαλήμ, εξ’ αιτίας της πολύχρονης παρουσίας εβραϊκής κοινότητας, καλά ενταγμένης στο κοινωνικό σύνολο.
Και όπως άρμοζε στο ύψιστης ομορφιάς χωριό, συνθέσαμε μια όμορφη παρέα και ζήσαμε την απόλυτη εμπειρία γευσηγνωσίας τοπικών προϊόντων, στην υπέροχη vineria Angiolina.
Και με την υπέροχη γεύση της Angiolina αφήσαμε το Pitigliano και κατευθυνθήκαμε προς την Saturnia, για μια ακόμη εμπειρία: Το μπάνιο στα θερμά θειούχα νερά των πηγών της Saturnia, γνωστά για τις θεραπευτικές και χαλαρωτικές ιδιότητές τους, σε έναν υπαίθριο χώρο όπου σχηματίζονται μικροί καταρράκτες, δίπλα σε ένα μύλο. Σύμφωνα με ένα μύθο, οι πηγές σχηματίσθηκαν από τους κεραυνούς που εκτόξευσε ο Δίας προς τον Κρόνο, στην διάρκεια ενός καυγά, οι οποίοι αστόχησαν…
Και …θεραπευμένοι και χαλαρωμένοι όπως ήμασταν το βράδυ, επισκεφτήκαμε την αξιόλογη πιτσαρία “MastroTitta” στο Montemerano. Δεν πεινάγαμε, όμως να μην δοκιμάσουμε…όλες τις πίτσες ή έστω τις περισσότερες; Που να σημειώσω ότι ήταν …μάστορας ο MastroTitta, ήταν όλες (ή σχεδόν όλες) πολύ καλές. Και στην επιστροφή διαπιστώσαμε ότι κάποιοι… ξεφάντωναν στη γειτονιά και πάλι βρεθήκαμε για τα after σε άλλο απόψε δωμάτιο της Residenza Prattini….Και προς το ξημέρωμα είχαμε την τιμή να παρακολουθήσουμε το μακρόσυρτο σόλο τραγούδι ενός πωρωμένου αηδονιού, που είχε πάρει πάνω του την διασκέδασή μας.
29-04-2016
Μετά από σύντομη επίσκεψη στην Saturnia και το ενδιαφέρον πολύχρωμο mercato της (λαϊκή αγορά), αφήσαμε την περιοχή για την Sarzana της Λιγουρίας, διασχίζοντας την Τοσκάνη από νότο προς τον βορρά, με ενδιάμεση στάση στην Πίζα.
Δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, αλλά η Πίζα διαθέτει πλούσια ναυτική παράδοση, παρά το ότι απέχει 22km από την πλησιέστερη παραλία και τίποτα από την πρόσφατη ιστορία της δεν την συνδέει με την θάλασσα. Στην αρχαιότητα υπήρξε παραλιακή, με δύο λιμάνια, ένα στην Τυρρηνική θάλασσα κι ένα στον Άρνο, το ποτάμι που την διασχίζει και λίγα km νοτιότερα διασχίζει και την Φλωρεντία. Για πολλούς αιώνες αποτέλεσε μεγάλη ναυτική δύναμη, μαζί με Βενετία, Γένοβα και Αμάλφι. Σχετικά πρόσφατα μάλιστα (1998) λίγο έξω από το κέντρο της πόλης, σε εκσκαφή για έργο των Κρατικών Σιδηροδρόμων που γρήγορα μετατράπηκε σε αρχαιολογική ανασκαφή, ανακαλύφθηκαν περίπου 20 πλοία διατηρημένα σε πολύ καλή κατάσταση, τα οποία αποτελούν την εντυπωσιακότερη μέχρι σήμερα ανασκαφή στο πεδίο της ναυτικής αρχαιολογίας.
Όμως, παρά την μεγάλη ναυτική ιστορία της και παρά τα διάσημα τέκνα της (Γαλιλαίος, Fibonacci,…), είναι παράδοξο που η Πίζα είναι διάσημη από ένα ατύχημα που σαν αποτέλεσμα είχε έναν …ανισόρροπο πύργο. Το 1173 στην πλατεία των θαυμάτων, θεμελιώθηκε το οικοδόμημα που προορίζονταν για το κωδωνοστάσιο του καθεδρικού ναού. Ο οκταόροφος σήμερα πύργος, ο σχεδιαστής του οποίου παραμένει άγνωστος, άρχισε να γέρνει μετά την ανέγερση του τρίτου μόλις ορόφου. Αιτία τα σαθρά και διαφορετικής σύστασης εδάφη, η υψηλή στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα και το μεγάλο βάρος του οικοδομήματος. Παρόλα αυτά οι εργασίες κατασκευής του πύργου, συνεχίστηκαν και ολοκληρώθηκαν. Στο πέρασμα των χρόνων αποδείχθηκε ότι η κλίση αυξάνονταν συνεχώς, αλλά σημειώνονταν συγχρόνως και περιστροφή. Εργασίες αποκατάστασης από το 1990 έως το 2001, που προκάλεσαν πλήθος συζητήσεων, διχονοιών αλλά και τον διαρκή φόβο της κατάρρευσης, μείωσαν την απόκλιση του πύργου από την κάθετο και προφανώς παρέτειναν σημαντικά την ζωή του.
Κι έτσι προλάβαμε κι εμείς να δούμε ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου…. Και είναι πραγματικά θαυμάσια η πλατεία των θαυμάτων (campo dei miracoli), με το σύμπλεγμα μνημειακής αρχιτεκτονικής που αποτελούν καθεδρικός ναός, πύργος-κωδωνοστάσιο και Βαπτιστήριο. Σου προκαλεί μια έκπληξη, όσο προετοιμασμένος κι αν είσαι, όπως την αντικρίζεις εισερχόμενος στον περιφραγμένο χώρο από μια πύλη… Και ναι παιδιά: αυτός ο πύργος γέρνει. Και είναι πολύ χαριτωμένος έτσι όπως γέρνει, στο βάθος πίσω από τα άλλα οικοδομήματα… Κι είναι πολύ μα πολύ αστείοι όλοι αυτοί που ποζάρουν σε διάφορα σημεία, με τα χέρια τεντωμένα με διαφορετική κλίση ανάλογα με το σημείο, για την ίδια χιλιοτραβηγμένη φωτογραφία… Αφού εξαντλήσαμε το θέμα campo dei miracoli με την επίσκεψη στο εσωτερικό του αρκετά ενδιαφέροντα καθεδρικού ναού κι αφού ξαποστάσαμε στα δελεαστικά γρασίδια της πλατείας, κάποιοι κάναμε μια βόλτα στην ήρεμη εκτός της ασφυκτικά τουριστικής πλατείας των θαυμάτων πόλη, προς τον Άρνο και την Santa Maria della Spina, ιδιαίτερη Γοτθική εκκλησία στις όχθες του ποταμιού, που φιλοξενεί αγκάθι (spina) από το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού.
Μετά την ολιγόωρη επίσκεψη στην Πίζα συνεχίσαμε προς τον βορρά, την πόλη Sarzana της Λιγουρίας, στα περίχωρα της οποίας ήταν ο ξενώνας μας, το “Antico Casale”, ένα αρκετά ενδιαφέρον αγροτουριστικό κέντρο με πανέμορφους υπαίθριους χώρους ήταν στα περίχωρα. Τακτοποιηθήκαμε στα σπιτάκια μας, το καθένα με όνομα και… προσωπικότητα παρακαλώ (το δικό μας, η Favorita, στο ισόγειο ενός από τα συγκροτήματα αποτελούσε κέντρο απόκεντρο καθώς είχε άμεση πρόσβαση στον υπέροχο κήπο και βρίσκονταν πολύ κοντά στους χώρους εκδηλώσεων) και αρχίσαμε τις επισκέψεις από σπίτι σε σπίτι (θέλαμε να τα δούμε όλα) και το πήγαινε έλα και τις φωτογραφίσεις στους κήπους και τους λοιπούς χώρους. Μόνο η πείνα μας συνέτισε κάποια στιγμή οπότε μετά από σύντομη έρευνα εντοπίσαμε εκεί κοντά την “Pinseria Gabarda”, με τοπική εκδοχή της πίτσας με ιδιαίτερο, αρκετά παχουλό ζυμάρι. Και μετά, έχοντας πια συνειδητοποιήσει ότι ήμασταν αρκετά έξω από την πόλη, αποφασίσαμε ότι απόψε θα μείνω σπίτι! Για τα after…αρκεστήκαμε στο δικό μας το σπιτάκι.
30-04-2016
Νωρίς το πρωί ξεκινήσαμε για την Gabellaccia πάνω από την Καράρα, από την οποία ξεκίνησε μια σχεδόν κυκλική διαδρομή στο Περιφερειακό Πάρκο των Απουανών Άλπεων (Alpi Apuane). Το πάρκο ιδρύθηκε το 1985 και περιλαμβάνει μια ευρεία ποικιλία ορεινών περιοχών και τα περίφημα λατομεία λευκού μαρμάρου της Καράρα και από το 2012 αποτελεί μέρος του Δικτύου Γεωπάρκων της UNESCO. Μέσα στο πάρκο υπάρχουν αμέτρητα εγκαταλειμμένα ορυχεία χαλκού, θείου, αργύρου και ψευδαργύρου τα οποία στο παρελθόν έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της περιοχής. Οι Απουανές Άλπεις διακρίνονται από τα κοντινά τους Απέννινα για τις επιβλητικές μεγάλης κλίσης πλαγιές τους, τα ασβεστολιθικά τους πετρώματα που τους προσδίδουν τα τυπικά χαρακτηριστικά των καρστικών εδαφών (καταβόθρες, βάραθρα, σπήλαια) και κυρίως για την ομορφιά των λευκών μαρμάρων τους που μάγεψαν όλους τους σπουδαίους γλύπτες από τον Μικαλάνζελο ως τον Χένρι Μουρ.
Το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής που θα μπορούσε να περιγραφεί κωδικά “Ω πράσινο, ω πράσινο”, διατηρήθηκε μέσα σε δάσος ελάτης και κυρίως οξιάς, με ξέφωτα που πρόσφεραν φανταστική θέα αρχικά στον κόλπο της La Spezia και λίγο μετά στα Απέννινα όρη. Περάσαμε μια φυσική πέτρινη καμάρα, ένα παλιό ορυχείο μαγκανίου, ενώ σε μικρή παράκαμψη του μονοπατιού κι αφού συναντήσαμε ένα εγκαταλειμμένο αγροτόσπιτο στην τεράστια σκιά μιας αιωνόβιας οξιάς, ανηφορίσαμε στην κορυφή του βράχου Tenerano, με πανοραμική θέα. Συνεχίσαμε την διαδρομή μας στο πυκνό δάσος οξιάς, στο οποίο παρεμβλήθηκαν και κάποια όμορφα λιβάδια και κάποτε φτάσαμε στην κορυφή Borla (1469 m) όπου μας περίμενε η έκπληξη κάτι “μπουκέτων” από κίτρινες ίριδες. Λίγο χαμηλότερα από την κορυφή η “casa Martignoni” που αποτελεί ένα φυσικό μπαλκόνι στις δυστυχώς κατεστραμμένες λόγω της εξόρυξης πλαγιές των Απουανών Άλπεων και στις ακτές. Η επιστροφή έγινε από διαφορετική διαδρομή, με στάση για χαλάρωση στο ορειβατικό καταφύγιο του Ιταλικού Ορειβατικού Συλλόγου της Καράρα (CAI: Club Alpinismo Italiano).
Κι έτσι γεμάτοι με το πράσινο που μας περιέβαλε όλη την ημέρα, μετά από στάση για ανεφοδιασμό με τα απαραίτητα για το “πασχαλινό τραπέζι”, γυρίσαμε στο Antico Casale μας για να ετοιμαστούμε να γιορτάσουμε την Ανάσταση σε λίγες ώρες! Εκεί μας περίμεναν δυο εκπλήξεις ή μάλλον μία έκπληξη και …μια βαλίτσα. Ναι! η …χαμένη: βαρέθηκε στην Αθήνα κι είπε να μας ακολουθήσει τελικά. Όπως ήταν αναμενόμενο ακολούθησαν οι σχετικές εορταστικές εκδηλώσεις…. Σχετικά με την έκπληξη τώρα, εκεί ..στην γειτονιά μας γίνονταν ο γάμος του Ele και της Andrea (ή του Andrea και της Ele?). Δεν χάσαμε την ευκαιρία να βγάλουμε τις πιο εύθυμες φωτογραφίες με …ζευγάρι και παρανυφάκια, μπροστά στο ανθοστόλιστο αυτοκίνητο. Ξέπνοο το …πάρτι του γάμου, πολύ πιο ζωντανοί οι εορτασμοί της Ανάστασης που ακολούθησαν στα σπιτάκια μας.
Την Ανάσταση την γιορτάσαμε στην.. γειτονιά μας μαζί με τους καλούς μας τους γείτονες, ο καθένας συνείσφερε με ότι είχε ετοιμάσει… Φυσικά αυτή την “πρώτη Ανάσταση” μαζί μας γιόρτασε και ο Davide ή Antoine, που τραγούδησε μαζί μας στην εσπεράντο που μιλάμε πια όλοι και δήλωσε ότι στην Ελλάδα δεν έχει πάει κι έλληνες δεν είχε γνωρίσει στο παρελθόν, μα εμείς φαινόμαστε “molto in gamba” που δεν έχει να κάνει με γάμπες, μα σημαίνει ότι μοιάζουμε πολύ εντάξει (πάλι καλά).
Ακολούθησαν δύο μέρες που θα μπορούσαν συνοπτικά να περιγραφούν με τον τίτλο: Όταν οι ορειβάτες αφήνουν τα βουνά και …πιάνουν (με την κρητική σημασία: καταλαμβάνουν) τις rivieres. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά τους:
Κυριακή 01 Μάιου 2016.
Το πρωί της Πρωτομαγιάς-Ορθόδοξο Πάσχα μετά το πρωινό, ξεχυθήκαμε με τα πόδια στους δρόμους της Sarzana προς τον σταθμό του τρένου, απ’ όπου φύγαμε με κατεύθυνση προς Γένοβα και προορισμό την La Spezia, από την οποία πήραμε το τοπικό τρένο για το Monterosso al Mare, αφετηρία της περιήγησής μας. Φτάνοντας στον σταθμό, το μήνυμα (που αμέσως τράπηκε σε σύνθημα) για να κατακτήσουμε τον θαυμάσιο κόσμο των Cinque Terre δόθηκε σαφές από την Chiara: Salevete! Το παρασύνθημα δεν άργησε, και δόθηκε στο facebook: Ο Ορειβατικός Ηρακλείου στο Πενταχώρι της Λιγουρίας. (Κι έτσι όλοι όσοι νομίζαμε ότι ήμασταν εδώ incognito, μείναμε…με τα νομίσματα…).
Το εθνικό πάρκο των Cinque Terre, περίπου 90 χλμ. νότια της Γένοβας, ανήκει στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO και αποτελεί περιβαλλοντικά προστατευόμενη περιοχή από το 1999. Το πάρκο μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις ζώνες: το εθνικό πάρκο αυτό καθαυτό, την παραθαλάσσια περιοχή και την θαλάσσια, προστατευόμενη περιοχή. Αποτελεί ίσως την μόνη κατοικημένη περιοχή της Ιταλίας, σε καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας. Υπό προστασία είναι μεταξύ άλλων, το μήκους πολλών χιλιομέτρων σύστημα από ξερολιθιές οι οποίες συγκρατούν εξαιρετικά μικρού πλάτους αναβαθμίδες καλλιεργημένου κυρίως με αμπελώνες εδάφους, σε ένα μοναδικό τυπικά μεσογειακό περιβάλλον, στο οποίο τα Απέννινα όρη φτάνουν σε απόσταση αναπνοής από την θάλασσα.
Το παζλ των Πέντε Γαιών (Cinque Terre) συμπληρώνεται, από δυτικά προς τα ανατολικά από τα χωριά Monterosso, Vernazza, Corniglia, Manarola και Riomaggiore αλλά και κάποια μικρότερα στην ενδοχώρα. Πέντε τόποι, πέντε χωριά με ένα όνομα, κοινή ιστορία και παρόμοια αλλά όχι ταυτόσημα χαρακτηριστικά. Και τα πέντε αγκυροβολημένα πάνω στα βράχια κατά μήκος της θάλασσας, σε σύνδεση μεταξύ τους είτε με το τοπικό τρένο είτε με μονοπάτια, το πιο διάσημο από τα οποία είναι η Via dell’ Amore, που συνδέει το Riomaggiore και την Manarola. Αποτελούν ίσως την “αντιστάρ” εκδοχή της διπλανής κοσμοπολίτικης ριβιέρας και ταιριάζουν περισσότερο στις απαιτήσεις των πιο “ψαγμένων” τουριστών.
Κοινό στοιχείο όλων των χωριών τα χρωματιστά σπίτια, τα ως επί το πλείστον ανηφορικά (ή κατηφορικά-είναι θέμα οπτικής γωνίας) γραφικότατα δρομάκια, οι γλάστρες με πλήθος λουλουδιών, οι διάσπαρτες βάρκες παρκαρισμένες μέσα στα σοκάκια αλλά και το πλήθος των τουριστών, σε μεγάλο ποσοστό περιπατητών.
Το Monterosso είναι το πιο μεγάλο και πιο απλωμένο σε έκταση από τα πέντε χωριά, εκείνο για το οποίο γίνεται νωρίτερα ιστορική αναφορά (το 1056). Αποτελεί το κέντρο παραγωγής του τοπικού κρασιού, του sciacchetra. Αφού διασχίσαμε την παραλία ανηφορίσαμε ανάμεσα σε ξερολιθιές και πεζούλες με αμπέλια αλλά και λεμονιές και περπατήσαμε σε μονοπάτι για περίπου μία ώρα με πανοραμική θέα στην θάλασσα της Λιγουρίας. Κάπου εκεί είδαμε και το έξυπνο σύστημα μεταφοράς των σταφυλιών στα ιδιαίτερα επικλινή εδάφη.
Ακόλουθος σταθμός η Vernazza, για πολλούς το πιο ατμοσφαιρικό από τα πέντε χωριά. Το αξιόλογο κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο το οποίο επιτεύχθηκε κάποτε στο χωριό, μαρτυρούν ακόμη η αστική διαμόρφωση και η παρουσία αρχιτεκτονικών στοιχείων όπως εκκλησίες και πυργόσπιτα. Το χωριό, στο οποίο δεσπόζουν ένα κάστρο και ένας κυλινδρικός πύργος που ανάγονται στο ενδέκατο αιώνα, αναφέρεται ιστορικά για πρώτη φορά το 1080 και είναι διαμορφωμένο από κατοικίες που χωρίζονται από έναν μοναδικό κεντρικό δρόμο που καταλήγει στο λιμανάκι και κάθετες σκάλες, που ονομάζονται “arpaie”. Εκεί, στο προστατευμένο από κυματοθραύστη λιμανάκι καταλήξαμε κι εμείς, κι επισκεφτήκαμε την εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας της Αντιόχειας, του 18ου αι.
Ανηφορίζοντας από μία από τις arpaie βγήκαμε από το χωριό και βρεθήκαμε ξανά ανάμεσα σε καλλιεργημένες αλλά και εγκαταλειμμένες με οργιώδη βλάστηση πεζούλες συνεχίζοντας την πορεία μας για την Corniglia, το μόνο από τα πέντε χωριά που δεν είναι σε επαφή με την θάλασσα, αλλά “ξαπλωμένη” πάνω σε μια βραχώδη προεξοχή, 370 σκαλοπάτια ψηλότερα από την θάλασσα. Τα σπίτια της εκτείνονται περισσότερο στο έδαφος παρά καθ’ ύψος, στοιχείο που την διαφοροποιεί σχετικά από τα άλλα βασικά χωριά των Cinque Terre και θυμίζουν περισσότερο τα σπίτια της ενδοχώρας. Στο κέντρο της δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Πέτρου, αλλά και η κεντρική πλατεία, η “καρδιά” του χωριού.
Επόμενος σταθμός η Manarola, που αποτελεί ένα αστικό κόσμημα πλούσια όπως είναι από τυπικά πυργόσπιτα γενοβέζικου στυλ, κτισμένα αμφιθεατρικά πάνω από το μικροσκοπικό λιμανάκι της. Το χωριό ιδρύθηκε το δεύτερο μισό του δωδέκατου αιώνα και το όνομά του πιθανότατα προήλθε από την αρχαία “magna roea”, την μεγάλη ρόδα του υδρόμυλου που υπήρχε στην περιοχή και αυτή την στιγμή εκτίθεται συντηρημένος από το εθνικό πάρκο στο χωριό. Ένα τούνελ για πεζούς, έργο των σπουδαστών της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Brera (Milano), ενώνει το χωριό με τον σιδηροδρομικό σταθμό αλλά και οδηγεί στην Via dell’ Amore το παραθαλάσσιο χαραγμένο στον βράχο και κρεμασμένο πάνω από την θάλασσα μονοπάτι ως το Riomaggiore, που κατασκευάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1920 για τις ανάγκες της κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής. Δυστυχώς μπορέσαμε να περπατήσαμε μόνο τα πρώτα μέτρα του, έτσι για λόγους…τιμής, γιατί το μονοπάτι ήταν κλειστό για συντήρηση.
Στο Riomaggiore φτάσαμε με το τρένο. Το Riomaggiore, “συμπιεσμένο” ανάμεσα σε δύο λόφους που κατηφορίζουν στο παλιό λιμάνι του, διαθέτει επίσης χρωματιστά σπίτια κάθετης διαμόρφωσης, κι αναφέρεται ιστορικά γύρω στο 1250. Όλα τα σπίτια του χωριού διαθέτουν δύο εισόδους: Μία στην πρόσοψη, στο επίπεδο του στενού και μία στην πίσω όψη, στο επίπεδο του πίσω δρόμου, διαμόρφωση που κάποτε μπορούσε να εγγυηθεί την διαφυγή σε περίπτωση επίθεσης των Σαρακηνών.
Κι εδώ ένα τούνελ για πεζούς, όμορφα διαμορφωμένο ενώνει το χωριό με τον σιδηροδρομικό σταθμό. Στην έξοδο του τούνελ προς το χωριό και πάνω από το λιμάνι πλήθος από γραφικά μαγαζάκια που πουλούν στους περαστικούς τα πιο νόστιμα τηγανιτά ψαράκια του κόσμου. Μόνο που εγώ δεν…..συναντήθηκα μαζί τους και το’ χω μεγάλο παράπονο: ορίστε τώρα πρέπει να ξαναπάω, δεν πρέπει?
Στην επιστροφή στη Sarzana κάναμε μια γρήγορη βόλτα στην πόλη, μια πόλη που υπήρξε κέντρο αντίστασης στον φασισμό και τον ναζισμό. Ενδιαφέρουσα η πόλη και το κάστρο (castello) της και πολύ ενδιαφέρουσα η έκθεση Arti Fioriti με πρωτότυπες συνθέσεις με άνθη και φυτά, που φιλοξενούνταν σε διάφορα δημόσια κτίρια.
Επιστρέψαμε σχετικά νωρίς γιατί είχαμε προγραμματίσει επίσημο εορτασμό του Πάσχα, όλοι μαζί στον υπαίθριο χώρο εκδηλώσεων του Antico Casale, όπως πρέπει: με ψήσιμο!
Πλύθηκαν κι έγιναν σαλάτα …τόνοι λαχανικών, στήθηκαν τα τραπέζια για την περίσταση, κατέβηκαν οι τέντες για την βραδινή ψυχρούλα, συγκεντρώθηκαν σερβίτσια από τα σπιτάκια μας, ενώ οι πιο ικανοί ψηστάδες είχαν αναλάβει εργασία από νωρίς και τα έδωσαν όλα, μπράβο σε όλους τους. Κεράκια εμφανίστηκαν υπό το φως των οποίων ψάλθηκε το Χριστός Ανέστη, ενώ μετά το φαγητό, να και τα αυθεντικά κόκκινα αυγά, που Αϋφαντή και Φωτεινή είχαν βάψει την τελευταία στιγμή πριν φύγουμε, είχαν αμπαλάρει και μεταφέρει ως εδώ και συντηρήσει ως σήμερα & μπράβο τους, που έφεραν το χρώμα του Πάσχα στο τεράστιο κοινό μας τραπέζι! Και φυσικά το τραπέζι μας κοσμούσε το στεφάνι της Πρωτομαγιάς, την κατασκευή του οποίου είχε επιμεληθεί ο Μανώλης στα δάση των Απουανών Άλπεων…(πρόωρα, ώστε να μην πειραχθεί ούτε ένα φύλλο από την υπό καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας περιοχή των Cinque Terre).
02-05-2016
Προγραμματισμένη μια πολύ όμορφη διάσχιση στο εθνικό πάρκο των Απεννίνων και ειδικότερα στο περιφερειακό πάρκο των 100 Λιμνών. Τα μηνύματα όμως δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά ήδη από την προηγούμενη ημέρα. Στην περιοχή είχε έντονες βροχές, τοπικά και χιονοπτώσεις. Παρόλα αυτά ξεκινήσαμε με αισιοδοξία για την περιοχή σε μια πολύ όμορφη διαδρομή υπό βροχή, έως το χωριό Berceto στην περιοχή της Πάρμας, στο οποίο κάναμε στάση για επαναπροσδιορισμό του προγράμματος, γιατί δεν υπήρχε προοπτική βελτίωσης του καιρού. Το Berceto, με ένα κάστρο που μας πρόσφερε πολύ καλή θέα στο όμορφο χωριό του βορρά, το αγαπήσαμε και για τους εντυπωσιακά φιλικούς ανθρώπους του. Φεύγοντας είχαμε αποφασίσει ότι μπορεί σήμερα το βουνό να μην μας θέλει, όμως κανένα πρόβλημα: ας αφήσουμε μια σημαντική εκκρεμότητα ώστε να υπάρχει αιτία να επιστρέψουμε εδώ… Στο κάτω-κάτω τα βουνά τα λατρεύουμε, όμως για τις παραλίες έχουμε γεννηθεί εμείς και υπάρχει και η Riviera εδώ πιο κάτω… Και κάπως έτσι βρεθήκαμε στον κόλπο της La Spezia, στο Lerici με το λίγο αστείο όνομα και το κάστρο στον βράχο να δεσπόζει και να ελέγχει τον “κόλπο των ποιητών”, τα συμπαθέστατα στενάκια και …έναν έντονο αέρα ριβιέρας βρε παιδί μου… Με την πρωτόγνωρη πολυτέλεια να μην μας κυνηγάει ο χρόνος, χαρήκαμε την μέρα με άλλο τρόπο…. Πιο κοσμοπολίτικο αν μη τι άλλο… Περπατήσαμε στο κάστρο και στην πόλη, χαλαρώσαμε, κάναμε καταχρήσεις, κι άλλες καταχρήσεις με κάτι απίθανα θαλασσινά, χαλαρώσαμε ξανά στα βραχάκια στην προκυμαία. Όμως δευτέρα πρωί τα καταστήματα της γείτονος είναι κλειστά, οπότε μια κατάχρηση μας ξέφυγε: το shopping! Και ω! του θαύματος! Βρέθηκε στον δρόμο μας στην επιστροφή λίγο έξω από την Sarzana, κατάστημα της Decathlon στο οποίο και…επιδοθήκαμε. Τι απωθημένο να πεις ότι σου έμεινε μετά από μια τέτοια μέρα και να μην πέσει φωτιά να σε κάψει;;
Το μόνο αρνητικό ήταν ότι βγάλαμε knock out την Chiara, που το βράδυ ήταν πολλά άρρωστη και δεν είχε αντοχή να μείνει όρθια η poverina… Κι έτσι την στείλαμε νωρίς για ύπνο και σ’ ένδειξη συμπαράστασης το τελευταίο βράδυ στο αγαπημένο πια Antico Casale, δεν ξεφαντώσαμε όπως ήταν στα σχέδια. Το περάσαμε ήσυχα στον πανέμορφο κήπο έξω από το σπιτάκι μας.
03-05-2016
Αφού ευχαριστηθήκαμε και πάλι το πλούσιο πρωινό του Antico Casale (από τα πιο πλούσια ever, αξίζει να αναφερθεί) και κάναμε μια τελευταία βιαστική βόλτα για κάτι τελευταίες φωτογραφίες στους κήπους, κάποτε μαζευτήκαμε στο λεωφορείο. Με το που επιβιβαστήκαμε η διάθεση “ξεφούσκωσε” λίγο. Είχαμε και αρκετά χιλιόμετρα να καλύψουμε ως τη Ρώμη, έτσι για να μπορέσουμε να το εμπεδώσουμε ότι τέλος παιδιά, αυτό ήταν. Στο αεροδρόμιο η διάθεση χειροτέρεψε, είχαμε να χαιρετήσουμε και την Chiara που σύντομα θα μας ερχόταν βέβαια, αλλά ένας αποχαιρετισμός δεν παύει να είναι ένας αποχωρισμός, έστω και για λίγο…
Ολιγόωρη αναμονή στην Αθήνα κι αργά το βράδυ ήμασταν στα σπίτια μας (…καμία προσμονή).
….Επειδή κάθε ταξίδι ολοκληρώνεται σε τρεις φάσεις: τη φάση που το σχεδιάζεις, τη φάση του ίδιου του ταξιδιού και τη φάση που το αναπολείς, κι εγώ γράφοντας αυτό το οδοιπορικό (μήνες μετά) αυτή την τελευταία φάση την έζησα πολύ-πολύ έντονα, πραγματικά δυσκολεύομαι να βρω λόγια για να ευχαριστήσω τα δυο κορίτσια, βασικούς ηθικούς αλλά και …πραγματικούς αυτουργούς αυτού του ταξιδιού: Την Chiara και την Ζουμπουλιά, που έδωσαν μήνες από τη ζωή τους για την οργάνωσή του, ενώ κατά την διάρκειά του “τα ’δωσαν όλα” για την επιτυχία του.
Κορίτσια, ευχαριστώ πολύ-πολύ για όλα: και για τα προφανή βέβαια, για τα οποία σίγουρα μαζί μου σας ευχαριστούν όλοι οι συμμετέχοντες αλλά και γιατί ήσασταν εκεί κάθε στιγμή, ώστε να διευθετηθούν όλα εκείνα τα μικρά αλλά τόσο σημαντικά (ακόμα και κάποια παράλογα και εξωφρενικά….) εξ αιτίας των οποίων μια υπέροχη αίσθηση θα συνοδεύει κάθε αναπόληση αυτού του ταξιδιού, όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Στοιχεία από: Γεωτρόπιο τεύχη 18/12-08-2000, 22/09-09-2000, 27/14-10-2000, 62/16-06-2001, 91/05-01-2002, 111/25-05-2002, 134/02-11-2002, 238/06-11-2004, sites των Δήμων των Cinque Terre, τα sites που μας προτάθηκαν με το πρόγραμμα της εκδρομής.